نوێنەرایەتی حکومەتی کوردستان لە ئەمریکا

کۆنگرێسی ویلایەتە یەکگرتووەکان

کۆنگرێسی ویلایەتە یەکگرتووەکان بەشە یاساسازییە سەرەکییەکەی حکومەتی فیدراڵی ئەمریکایە و بەرپرسە لە دانانی یاسا. لە دوو بەشی سەرەی پێکهاتووە، کە ئەوانیش ئەنجومەنی پیرانی ویلایەتە یەکگرتووەکان (Senate) و نووسینگەی نوێنەرانی خەڵک (House of Representatives). کۆنگرێس لە ساڵی 1789 لەسەر بنەمای یاسای نیشتمانی دامەزراوە و بەشێکی گرنگە لە سیستەمی چەسپاندن و هاوبەشکردنی دەسەڵاتەکان، بۆ ئەوەی ئەنجامە سەرەکییەکانی حکومەت بەجێ بگەیەنن.
 

پێکهاتە و نوێنەرایەتی

کۆنگرێس 535 ئەندامی دەنگدەری هەیە: 100 ئەندام لە ئەنجومەنی پیران و 435 نوێنەر لە کۆنگرێس. لە ئەنجومەنی ویلایەتە یەکگرتووەکان هەر ویلایەتێک دوو ئەندامی هەیە، و ئەندامەکان بۆ شەش ساڵ دیاری دەکرێن. لە کۆنگرێسدا، ژمارەی نوێنەرەکان بە پێی ژمارەی دانیشتوان دابەش دەکرێت، و هەر نوێنەرێک بۆ ماوەی دوو ساڵ هەڵدەبژێردرێت.

دەسەڵات و بەرپرسیارەکان

یاسای نیشتمانی لە بەشی یەکەم (Article I) دەسەڵاتە سەرەکییەکانی کۆنگرێسی دیاری کردووە. گرنگترین بەرپرسیارەکان ئەمانەن:

  • دانانی یاسا: نوێنەر و ئەندامان یاسا پێشنیار دەکەن،دواتر گۆڕانکاری تێدا دەکرێت و دەنگی پێ دەدرێت.

  • چاودێری سەرتاسەری حکومەتی هەڵبژێردراو (executive): بۆ دڵنیا بوون لە ئەنجامدانی ئەرک و پەیوەندیدان بە بودجە.

  • پێدان و بڕینی بودجە: تەنها کۆنگرە دەسەڵاتی بودجەی حکومەت و باجی هەیە.

  • ڕاگەیاندنی جەنگ: تەنها کۆنگرێس دەتوانێت جەنگ بە فۆڕمی یاسایی ڕابگەیەنێت.

  • پێشکەش و دادگاییی کردن: کۆنگرێس دەتوانێت فەرمانبەرەکان بە تاوان تۆمەتبار بکات، تەنها کۆنگرێسیش دادگا بەڕێوەدەبات.

  • ڕەزامەندی و پشتڕاستکردن: کۆنگرێس پەسەندکردنی وەزیری دەستنیشانکراو لەلایەن سەرۆکەوە، دادوەرەکان، لەئەستۆ دەگرێت

پڕۆسەی یاساسازی

هەموو یاسایەک لە یەکێک لە دوو بەشەکان دەستپێدەکات. پاشان بۆ کۆمیتەی تایبەتی دەنێردرێت بۆ گەڕان و گۆڕانکاری. دوای ئەوە بۆ گوتوگۆی گشتی و دەنگدان دەچێت. 

سەرۆک دەتوانێت یاساکە ڕەت بکاتەوە (veto)، بەڵام کۆنگرێس دەتوانێت ڕەتکردنەوەکەی بگەڕێنێتەوە بە دەنگی 2/3 لە هەردوو بەشدا. ئەم پڕۆسەیە دڵنیایی لە گەورەبوونی بەررەوچوون و ڕێککەوتن لەسەر یاسا پێش بەکارهێنانی دەبەخشێت.

کۆنگرێس و سیاسەت

زۆرێک لە کارە یاساییەکان لە بەشێکی تایبەتی کۆنگرێس تایبەتی ئەنجام دەدرێت، بەمە بوارانەوەی: دارایی، بەرگری، تەندروستی، خوێندن. ئەندامەکان دەتوانن بە گرووپ خۆیان بگرنە ناو گرووپە تایبەتییە سیاسییەکان بۆ پشتیوانی لە بڕیارێک یان خەریکی هاوبەشکردنی گرێبەستێک بن.

بەشداربوونی خەڵک و ڕووناکی

کۆنگرێس ڕاستەوخۆ و بە ڕوونی دانیشتنەکانی بۆ هاوڵاتیانی ئەمریکی پەخش دەکات لە ڕێگەی تیڤی و ماڵپەڕ بڵاو دەکرێنەوە. ئەمە دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی خەڵک دەرفەتی بەشداری و چاودێری بەرپرسان هەبێت.